بررسی راه‌های پرورش نیروهای متخصص فنی برای آینده معادن کشور
بقای معادن در گرو جایگزین پروری مدیران
در تمامی بخش‌های اقتصادی از جمله، نیروی انسانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. به همین دلیل کشورهای پیشرو در عرصه معدن برای پرورش نیروهای متخصص معدنی برنامه ریزی‌های بلندمدتی را در دستور کار خود قرار می‌دهند تا برای سال‌های آینده نیز افراد با توان بالای فنی در اختیار داشته باشند.
با گذشت عمری از معادن مورد بهره برداری در کشور، سن کارکنان و مهم‌تر از آن مدیران این مجموعه‌ها به بازنشستگی نزدیک می‌شود. بر همین اساس بحث جایگزینی نیروهای آموزش دیده و ماهر به یک دغدغه مدیریتی در معادن و صنایع معدنی ما تبدیل شده است.حال این سوال مطرح می‌شود که آیا برای این موضوع فکری شده است؟
ماشین‌آلات جای انسان را نمی‌گیرد
کارشناسان و دانش آموختگان بر این باورند که دولت می‌تواند نقش تاثیر گذاری در پرورش نیروهای متخصص داشته باشد. افزایش تعداد پروژه‌های معدنی و بکارگیری نیروهای متخصص یکی از راه‌های پرورش نیرو و جانشین پروری است. در صورت حمایت دولت از بخش خصوصی که یکی از پایه‌های مهم بخش معدن ایران به شمار می‌آید و افزایش پروژه‌های فعال معدنی، شاهد پرورش نیروهای با تجربه و ماهر معدنی خواهیم بود.
بهروز برنا، معاون اکتشافات سازمان زمی ن‌شناسی و اکتشافات معدنی درباره نیاز بخش معدن ایران به پرورش نیروهای مجرب و متخصص اظهار کرد: در اجرای پروژه‌های معدنی، گاهی تجهیزات سخت افزاری مورد توجه قرار گرفته و تصور می‌شود این ماشین آلات به تنهایی کافی هستند بنابراین به افراد متخصص توجه چندانی نمی‌شود. در واقع به جای تکیه بر نیروهای انسانی و متخصص بیشتر به ابزارآلات و وسایل برای پیشبرد کارها، متکی می‌شود. وی اشاره کرد: یکی از محورهای توسعه ایران، معدن و صنایع معدنی است که در این حوزه بحث نیروهای انسانی از اهمیت بالایی برخوردار است.
در ایران دانشکده‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف زمین شناسی و معدن اقدام به آموزش کرده و هر سال فارغ التحصیلان قابل توجهی را به بازار کار روانه می‌کنند. به طوری که تعداد زیادی از نیروها پشت دروازه‌های کاری قرار گرفته‌اند و عرصه‌ای برای فعالیت آنها وجود ندارد. برنا بیان کرد: یکی از بخش‌های فعال در حوزه معدن بخش خصوصی ایران است که در سال‌های گذشته نتوانسته آنچنان که باید از نیروهای متخصص خود برای فعالیت‌های معدنی استفاده کند. یکی از دلایل مغفول ماندن افراد متخصص معدنی، کم شدن پذیرش و محدود شدن استخدام است.در حوزه اکتشاف طبق آمار در چند سال گذشته بیش از ۱۰۰ نفر از نیروها که همگی جزو نیروهای متخصص معدنی بودند به همکاری خاتمه داده و از سازمان زمین‌شناسی جدا شدند.
تعداد پروژه‌ها کم شده است
معاون اکتشافات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی تصریح کرد: در گذشته موضوعات اکتشافی فراوانی همچون اکتشافات سراسری، اکتشاف طلا و... در برنامه‌های سازمانی قرار داشت اما هم‌اکنون برخی از آنها دیگر در اختیار سازمان نیست و همین موضوع باعث محدود شدن فعالیت‌های معدنی شده است. در مقابل افرادی که در این حوزه فعالیت داشته و جزو نیروهای ماهر به شمار می‌آمدند جذب کشورهای معدنی همچون کانادا و استرالیا شدند و در نتیجه فرصت استفاده از نیروهای پرورش یافته با توان بالا برای بخش معدن ایران از دست رفت. وی ادامه داد: یکی دیگر از مسائلی که موجب شد تا برخی از کارشناسان و نیروهای متخصص فعال از سازمان زمین شناسی خارج شوند میزان حقوق و دستمزد بود که آنها ترجیح دادند برای ادامه کار به دانشگاه‌ها بروند.
برنا به نقش دولت برای پرورش و جذب نیروهای متخصص معدنی اشاره کرد و گفت: برای اجرای پروژه‌های معدنی باید از افراد متخصص و با تجربه استفاده کرد. حال اگر دولت از سازمان‌های توسعه‌ای که با این محور کار می‌کنند حمایت کند می‌توان حرکت‌های بزرگ اکتشافی را برای تکمیل اطلاعات پایه در کل کشور گسترش داد. او معتقد است که فضای بسیاری برای فعالیت نیروهای متخصصی که هم اکنون در کشور حضور دارند، فراهم است. به همین دلیل سازمان زمین شناسی در این عرصه پیشرو است. البته بخش خصوصی نیز می‌تواند همگام با بخش دولتی فعالیت کند.
به عنوان مثال زمانی که بودجه مناسبی برای فعالیت‌های اکتشافی در سازمان اختصاص داده می‌شود دستاوردهای قابل توجهی برای معدن به همراه دارد.او بیان کرد: توانمند سازی بخش خصوصی معدن از موضوعاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد تا در نهایت آنها نیز با ایجاد واحدهای دیگر علاوه بر تربیت نیروهای متخصص، زمینه را برای گسترش فعالیت‌های معدنی مهیا کنند. چراکه ایران به عنوان یکی از کشورهای معدنی دنیا شناخته شده و با توجه به این ظرفیت می‌توان موجبات رشد و توسعه اقتصادی کشور را فراهم کرد.
نیاز به بازار رقابتی اقتصادی
در این میان دانش آموختگان و فعالان این حوزه بر این باورند که راه‌های بسیاری برای افزایش تعداد نیروهای متخصص معدنی و جایگزین پروری وجود دارد که یکی از آنها ایجاد اقتصاد رقابتی در کشور است. جهانگیر یداللهی فارسی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز درباره راهکارهای پرورش نیروهای متخصص معدنی گفت: پرورش نیرو و جانشین پروری در تمامی صنایع ایران عملکرد ضعیفی داشته و تنها ویژه معدن نیست. پروزش مدیران و نیروهای متخصص برای صنایع کشور ازجمله معدن و صنایع معدنی نیازمند برخورداری از چند ویژگی دانش آکادمیک و تجربه عملیاتی در فعالیت‌های معدنی است.
او ادامه داد: یکی دیگر از مواردی که باید نیروهای متخصص معدنی در کارنامه خود داشته باشند حضور آنها در تمامی مراحل تولید یک محصول معدنی یعنی از اکتشاف تا زمان ارائه آن به بازار مصرف است. بنابراین بخشی از آموزش‌ها می‌تواند در دانشگاه‌ها و بخشی دیگر در مراکز رشد دانشگاه‌ها و دانش‌بنیان و همچنین پارک‌های علم و فناوری، کارگاه‌های آموزشی و بخش‌های جانبی به صورت عملی در کنار استادان و متخصصان در کارگاه‌ها انجام شود. این درحالی است که برای پرورش نیروهای متخصص برای آینده صنایع مختلف تاکنون اقدام قابل توجهی انجام نشده و توجه کافی وجود نداشته است.
یداللهی فارسی بیان کرد: یکی از دلایل اصلی پرورش نیافتن نیروهای متخصص، نداشتن نگاه علمی به علوم و دانش در زمینه‌های مختلف همچون معادن و صنایع معدنی و همچنین رقابتی نبودن اقتصاد کشور است. در برخی کشورها شرکت‌های سرمایه گذار که فعالیت شان رقابتی است در صورت پایین آمدن مزیت رقابتی، از بازار حذف می‌شوند و به همین دلیل توجه کافی بر روند تولید و پرورش نیروهای متخصص را در برنامه‌های خود دارند.
اصل بقا در رقابتی شدن است
یداللهی فارسی تصریح کرد: در ایران همواره درآمدهای نفتی و بودجه دولت پشتیبان ناکارآمدی‌ها و بهره وری‌های پایین در دیگر بخش‌ها بوده و هزینه‌ها را جبران کرده است. از طرفی دولت و همچنین نهادهای دولتی بخش عمده‌ای از مالکیت‌ها را برعهده داشته‌اند و مجبور به رقابت نبوده و فشاری برای استفاده از علوم تخصصی و دانش‌های روز نداشته‌اند.
این استاد دانشگاه در ادامه اظهار کرد: با توجه به اینکه ذخایر نفتی کشور در آینده پایان می‌یابد از این رو معادن می‌توانند جایگزین مناسبی برای درآمدهای نفتی باشند. او به نقش دولت اشاره کرد و گفت: دولت می‌تواند برنامه‌ای برای بهبود کسب و کار و توسعه زیر ساخت‌ها داشته باشد. لازم است برای خروج دولت از اقتصاد غیررقابتی برنامه زمان بندی شده عمومی اعلام کند و به تدریج با حذف یارانه دولتی، تعرفه گمرکی، برداشته شدن مالکیت‌های دولت را اعلام کرده تا بازار کاملا شکل رقابتی پیدا کند و در نهایت شرکت‌ها و سازمان‌هایی که مزیت رقابتی ندارند حذف می‌شوند یا خود را برای ورود به بازار رقابتی ناچار ببینند.
فارسی ادامه داد: به طور معمول در کشورهای توسعه یافته برای توانمند سازی بازار و شرکت‌های فعال در ابتدای کار، یارانه داده می‌شود. به این ترتیب بخشی از هزینه‌هایی که مدیران صنعت و کسانی که قصد جانشین پروری را دارند به وسیله دولت برای آموزش‌های کوتاه مدت دانشگاهی، بازدیدهای تجربی و کارگاه‌ها و سمینارهای تخصصی تامین شود. به این شکل تبلیغ و تشویق در کنار هم انجام شده و مخاطرات بعد از آن به اطلاع شرکت‌ها می‌رسد تا آنها بدانند که باید در چند سال آینده نسبت به توانمند سازی خود اقدام کنند تا بتوانند در بازار جهانی رقابت کنند و به بقای خود کمک رسانند.
این استاد دانشگاه معتقد است در صورت توجه به موارد یادشده صنعتگران و صاحبان معادن متوجه خواهند شد که شرایط رقابتی در آینده سخت تر خواهد شد و در صورت توجه نکردن به آن آسیب می‌بینند. از این رو باید به راهکار بکارگیری نیروهای متخصص روی آورده و بخشی از نیروهای جوان فعلی را که تجربه کمی دارند تربیت کرده تا در آینده جایگزین مناسبی برای مدیران کنونی شوند. گفتنی است دیگر کشورها نیز برای حفظ بقای خود همین روند را در پیش گرفته‌اند.