با ورود نخستین محموله تجهیزات طرح الکترود گرافیتی به اردکان، تکمیل چرخه تولید فولاد از مواد اولیه داخلی و ارزش افزوده بالاتر تولید فولاد وارد مرحله اجرایی شد. الکترود گرافیتی یک ماده استراتژیک در تمام کارخانه‌هایی که به روش قوس الکتریکی فولاد تولید می‌کنند به شمار می‌رود.

درحال‌حاضر در بیشتر کارخانه‌های فولادسازی کشور که به روش احیای مستقیم به تولید فولاد می‌پردازند الکترود گرافیتی مورد نیاز است که درحال‌حاضر ۱۰۰ درصد آن از خارج تامین می‌شود. برآوردهای مالی نشان می‌دهد واردات این قطعه استراتژیک ۲/۵ برابر قیمت تمام شده این قطعه در ایران است.
کارخانه درحال احداث الکترود گرافیتی اردکان تنها کارخانه‌ای است که بحث راه‌اندازی آن قدمتی چندین و چند ساله دارد و به دلیل تحریم‌ها علیه ایران ساخت آن به تعویق افتاده و اکنون با ورود قسمتی از تجهیزات این طرح به ایران، تکمیل این طرح رنگ جدی‌تری به خود گرفته است.

قصه از کجا شروع شد؟

الکترود گرافیتی، قطعه‌ای است که برای انتقال جریان بالای الکتریسیته به کوره‌های قوس الکتریکی به منظور ذوب شارژ فلزی استفاده می‌شود و این در حالی است که با وجود سابقه ۴۰ ساله در تولید فولاد در ایران، تاکنون موفقیتی برای از بین بردن وابستگی این صنعت به الکترود گرافیتی حاصل نشده است. شرکت‌های تولیدکننده فولاد به روش قوس الکتریکی، مصرف‌کننده این کالا هستند اما کل نیاز کشور به این قطعه استراتژیک از خارج کشور تامین می‌شود. پیش‌تر تلاش‌هایی از سوی بخش خصوصی برای تولید الکترود گرافیتی انجام شد اما از کیفیت لازم برای کاربرد در کوره‌های قوس الکتریکی با جریان برق خیلی بالا برخوردار نبوده است.

ابوالقاسم مختاری، مجری طرح الکترود گرافیتی اردکان می‌گوید: ایده اولیه احداث این کارخانه به زمانی برمی‌گردد که ذوب‌آهن اصفهان به بهره‌برداری رسیده و فولاد مبارکه درحال احداث بود و همزمان بحث احداث کارخانه‌های تولید قطران، نسوز و الکترود گرافیتی نیز مطرح شد که ساخت ۲ کارخانه قطران و نسوز به سرانجام رسید اما طرح الکترود گرافیتی به دلایل مختلف ازجمله آغاز جنگ تحمیلی و اولویت‌های بازسازی کشور در دوران سازندگی تا سال ۱۳۷۵ به تعویق افتاد.

وی می‌افزاید: در این سال کنسرسیومی متشکل از شرکت سرمایه‌گذاری پتروشیمی، شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات و بانک صنعت و معدن برای احداث این کارخانه تشکیل شد اما در اجرا به مشکلاتی برخورد کرد و تا سال ۱۳۸۰ به تعویق افتاد تا اینکه در این سال، شرکت ملی فولاد این مهم را به‌دست گرفت و در سال ۱۳۸۱ موافقتنامه‌های اجرای این طرح با سازمان برنامه و بودجه رد و بدل شد. در سال ۱۳۸۲ زمین آن در ۱۵ کیلومتری اردکان یزد انتخاب شد و در سال ۱۳۸۳ مناقصه بین‌المللی برای انتخاب پیمانکار برگزار و شرکت «ایریتک» با مشارکت شرکت «ایراسکو» برنده مناقصه شد.

مختاری ادامه می‌دهد: تامین مالی این قرارداد ابتدا قرار بود از طریق فاینانس توسط کنسرسیومی از بانک‌های اروپایی (فرانسه، ایتالیا و بلژیک) برای ساخت کارخانه الکترود گرافیتی اردکان انجام شود و حتی تا مرحله ال‌سی غیرفعال یعنی یک مرحله قبل از اجرایی کردن ال‌سی پیش رفت اما با تغییر دولت و افزایش تحریم‌ها و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در ایران و انصراف بیمه ایتالیا از پوشش بیمه قرارداد، بانک‌های اروپایی از فاینانس کردن این پروژه منصرف شدند.

مجری طرح الکترود گرافیتی اردکان در ادامه می‌گوید: از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ نیز تقریبا اقدامات و کارهای جانبی این کارخانه نظیر احداث ساختمان‌های اداری و خدماتی و تامین زیرساخت‌ها انجام و در سال ۱۳۹۱ طرح الکترود گرافیتی اردکان از شرکت ملی فولاد به سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) منتقل شد تا امور اجرایی آن با سرعت بیشتری پیش برود.

ابوالقاسم مختاری اضافه می‌کند: از آن زمان، احداث این کارخانه با جدیت بیشتری دنبال شد تا اینکه در سال ۱۳۹۲ قراردادی مبنی بر انتقال دانش فنی و واردات تجهیزات این کارخانه با یکی از کشورهای اروپایی منعقد و تنفیذ شد و اکنون برخی از این تجهیزات به ایران و سایت وارد شده و برخی تجهیزات دیگر نیز در گمرک در انتظار ترخیص است و تفاهمنامه‌ها و قراردادهای خرید مابقی تجهیزات نیز به امضا رسیده و به محض تامین مالی پروژه وارد ایران خواهد شد.

مجری طرح الکترود گرافیتی با بیان اینکه طرح ملی الکترود گرافیتی به عنوان مهم‌ترین پروژه استراتژیک صنایع فولاد کشور به شمار می‌رود، می‌گوید: نخستین سری تجهیزات کارخانه الکترود گرافیتی (طرح استراتژیک صنعت فولاد) دوشنبه هفته گذشته وارد سایت کارخانه اردکان شد.

مختاری اردکانی می‌افزاید: این طرح به مدت ۱۰ سال با رکود مواجه شده بود که در دولت تدبیر و امید جان تازه‌ای گرفته و با افتتاح آن آخرین حلقه وابستگی صنعت فولاد به خارج از کشور قطع می‌شود. محموله‌هایی که هم‌اکنون وارد سایت کارخانه شده تجهیزات اصلی کارخانه بوده و ارزش آن حدود ۲/۱ میلیون یورو است و با آغاز بهره‌برداری از این طرح ۶۸۰ نفر به صورت مستقیم مشغول به‌کار می‌شوند و سالانه ۳۰ هزار تن الکترود گرافیتی در فاز اول و ۴۵ هزار تن در فاز دوم تولید خواهد شد.

وی تصریح می‌کند: هم‌اکنون ۲۰ درصد تجهیزات موردنیاز این کارخانه که یک کارگاه از ۶ کارگاه این کارخانه را تامین می‌کند و شامل ۱۴ کانتینر است وارد سایت و ایران شده و ۲ کانتینر دیگر در مسیر ایران است و به زودی می‌رسد و تامین تجهیزات ۵ کارگاه دیگر نیز تنها معطل تامین منابع مالی است و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۳۹۶ این کارخانه به تولید برسد.

مختاری بیان می‌کند: نیاز فولادسازهای ایران هم‌اکنون سالانه ۳۰ هزارتن است و با توجه به چشم‌انداز تولید فولاد در ایران که ۵۰ میلیون تن است و از این رقم حدود ۴۰ میلیون تن به الکترود گرافیتی نیاز دارد، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۴ به حدود ۹۰ هزار تن الکترود گرافیتی برای تولید ۴۰ میلیون تن فولاد نیاز داشته باشیم.

وی با بیان اینکه کارخانه الکترود گرافیتی اردکان ۳۲ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، خاطرنشان می‌کند: این کارخانه، زمین کافی برای ساخت یک واحد دیگر به ظرفیت ۴۵ هزار تن الکترود گرافیتی دارد و در صورت حمایت و تامین مالی امکان تولید ۹۰ هزارتن الکترود گرافیتی را داراست.

درحال‌حاضر ایمیدرو به دنبال جلب مشارکت بخش خصوصی در تامین مالی و تکمیل این کارخانه است و در این زمینه کنسرسیومی متشکل از بخش خصوصی شامل شرکت‌های فولادی مصرف‌کننده نظیر فولاد مبارکه اصفهان، فولاد خراسان و شرکت صنعتی و معدنی چادرملو ایجاد شده است تا از توانایی بخش خصوصی برای ساخت این کارخانه استفاده شود.

مختاری با بیان اینکه با احداث این کارخانه، ایران چهارمین کشور آسیایی دارنده این دانش و بیستمین کشور در دنیا خواهد بود، تصریح می‌کند: با احداث کارخانه الکترود گرافیتی اردکان یزد با ظرفیت تولید ۳۰ هزار تن در سال، کشور از واردات این محصول که کاربرد وسیعی در صنایع مختلف به ویژه فولاد دارد، بی‌نیاز خواهد بود. درحال‌حاضر هر تن الکترود گرافیتی بیش از ۳۴۰۰ دلار قیمت دارد درحالی که گزارش فنی و اقتصادی طرح الکترود گرافیتی ایران نشان می‌دهد برای تولید هر تن از این محصول تنها ۱۴۰۰ دلار در کشورمان هزینه خواهد شد. روند روزافزون تولید فولاد در جهان و قیمت بالای این ماده الکتریکی سبب شده تا اجرای این طرح، صرفه اقتصادی قابل‌توجهی برای کشورمان داشته باشد.

انحصار تولید در دست چند کشور خاص

کارشناسان معتقدند هرچند راه‌اندازی کامل این طرح تمام نیاز صنایع فولاد کنونی به الکترود گرافیتی را تامین می‌کند، اما انحصار تولید آن در جهان، عاملی شده که انگیزه ایجاد چنین صنعتی را با وجود کارخانه‌های متعدد فولاد و همچنین چشم‌انداز تولید فولاد تا ۵۰ میلیون تن افزایش داده است. الکترود گرافیتی از خانواده کربن نظیر زغال‌سنگ و الماس است و در بسیاری از صنایع ازجمله موتورهای ساده الکتریکی تا صنایع فولادی به کار می‌رود. در واقع الکترود گرافیتی قطعه‌ای است که جریان برق را با قدرت زیاد و با حداقل مقاومت عبور می‌دهد و خورندگی کمی دارد. از آنجایی که صاحبان این فناوری مایل نیستند آن‌را به کشورهای در حال توسعه دهند و از طرف دیگر تولید الکترود گرافیتی در حد و اندازه‌های موردنیاز کوره‌های فولاد به فناوری پیچیده و دقیقی نیاز دارد، ایران سال‌هاست به دنبال وارد کردن این فناوری به کشور است.

استیل تریدر خبر فوق را از روزنامه گسترش صمت بازتاب نموده است.