فولاد به عنوان یک محصول استراتژیک و مادر در بخش تولید، صادرات و تامین مواد اولیه با مشکلاتی روبه رو است اما برای تکمیل زنجیره فولاد لازم است صنایع پایین‌دستی آن یعنی سنگ‌آهن، همگام با فولاد حرکت کند.

فولاد زمانی می‌تواند به اهداف بلند مدت خود برسد که تمامی مشکلات آن از همان ابتدای کار یعنی استخراج سنگ‌ آهن تا فرآوری و تبدیل به محصولاتی مانند کنسانتره و گندله و سپس فولاد برطرف شود.در سال‌های گذشته سنگ‌آهن با رکود جهانی به کما رفته و بخش زیادی از این محصول به جای اینکه فرآوری شده و ارزش‌افزوده برای آن ایجاد شود به صورت خام از کشور صادر می‌شود که عمده‌ ترین دلیل آن نبود تقاضا برای این محصول در کشور است.

 بنابراین در سال‌های آینده این بخش از زنجیره فولاد ممکن است با مشکلاتی روبه‌ رو شود، بر این اساس به اعتقاد کارشناسان این حوزه؛ سنگ‌آهن به عنوان نخستین حلقه زنجیره فولاد نیازمند سرمایه‌ گذاری بیشتری برای فرآوری است.

 
سنگ‌آهن نیازمند سرمایه‌ گذاری در فرآوری

 
عباس شرفی، کارشناس ارشد معادن غیرفلزی ایمیدرو درباره مشکلات حوزه سنگ‌آهن می‌گوید: یکی از مشکلاتی که در بخش معدن و صنایع معدنی ما وجود دارد این است که برای فرآوری مواد معدنی اقدامات کاملی انجام نمی‌شود در حالی که باید این حوزه را بیشتر مورد توجه قرار دهیم. وی می‌افزاید: به عنوان مثال در سنگ‌ آهن مواد معدنی با ارزش دیگری وجود دارد که با فرآوری می‌توان آنها را به محصولات با ارزش‌افزوده بیشتری تبدیل کرد اما معدنکاران ما بیشتر مواد معدنی را به صورت یک کالای خام به سایر کشورها صادر می‌کنند درحالی که میزان ارزش‌افزوده هر کالایی به فرآوری آن بستگی دارد.

 شرفی بیان می‌کند: محصولاتی که جنبه صادراتی دارند با فرآوری ارزش‌ افزوده بالایی پیدا می‌کنند در نتیجه ارز بیشتری نصیب کشور می‌شود، کشورهایی که از ما سنگ‌آهن خریداری می‌کنند با فرآوری‌های پیشرفته آن را به محصولاتی با ارزش‌افزوده بالاتر تبدیل می‌کنند و سودی که باید نصیب ما شود به کشورهای دیگر می‌رسد. شرفی تصریح می‌کند: هدف ما باید سرمایه‌ گذاری در بخش فرآوری محصولات معدنی باشد تا بدین وسیله تولید محصولات با تنوع و کیفیت امکانپذیر شود.

وی اظهار می‌کند: با وجود تحریم‌ها ماشین‌ آلات به‌روز نتوانستند وارد کشور شوند زیرا بسیاری از مشتریان محصولات ما را به صورت خام خریداری می‌کردند و ما هم به این سیستم عادت کرده‌ایم به همین دلیل فرآوری، کمتر سمت و سو گرفت. ناگفته نماند که در بخش‌هایی هم اقدامات خوبی انجام شد اما به طور کلی می‌توان وضعیت را بهتر از این کرد.وی عنوان می‌کند: دانشگاه‌های ما چند سالی است که در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، دانشجوی معدن پرورش می‌دهند ولی با توجه به اینکه کشوری معدن خیز هستیم و ذخایر فراوان معدنی داریم نیاز داریم به مسئله فرآوری توجه بیشتری کنیم چراکه با رونق این کار ارزش محصولات معدنی ما به‌طور قطع چندین برابر خواهد شد.

ایجاد انگیزه برای راه‌اندازی واحدهای فرآوری

 
مهرداد اکبریان، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران درباره مشکلات حوزه سنگ‌آهن ایران می‌گوید: دولتمردان اگر هدف ۵۵ میلیون تن فولاد را برای سال ۱۴۰۴ در نظر دارند امروز باید وضعیت سنگ‌آهن را هم در بخش اکتشاف و هم استخراج درک کرده و حمایت‌های خود را دریغ نکنند. در این زمینه برای رسیدن به اهداف ده ساله نباید هیچ وقفه و توقفی ایجاد شود.

وی می‌افزاید: جامعه سنگ‌آهن در ۵ سال گذشته از یک سو به واسطه خریدارانی که از سمت بازار بین‌المللی داشت؛ و از سوی دیگر شرایط برای توسعه معادن در ایران فراهم بود موجب شد در سال‌های گذشته از رشد خوبی برخوردار و سرمایه‌گذاری‌های کلانی هم در این زمینه انجام شود.

اکبریان در ادامه تصریح می‌کند: تولید سنگ‌ آهن کشور در سال‌های اخیر از ۲۷ میلیون تن به ۵۶ میلیون تن رسید ولی بعد از این اتفاق یکباره وضعیت قیمت‌های جهانی سقوط کرد و ما دیگر با قیمت‌های قبلی نمی‌توانستیم محصولات خود را به فروش برسانیم در حالی که قیمت تمام شده محصولات معدنی زیاد بود به طوری که بسیاری از معادن در معرض تعطیلی و رکود قرار گرفته بودند.

 وی تصریح می‌کند: انتظار معادن این بود که در این شرایط دولت بیاید و از بخش خصوصی حمایت کند و حداقل شرایط گذر از این وضعیت بحرانی را در نظر بگیرد تا انگیزه تولیدکنندگان کاهش نیابد و برای آینده امیدوارتر باشند. اکبریان درباره ذخایر سنگ‌آهن می‌گوید: ذخایر قطعی سنگ‌آهن در ایران ۳ میلیارد تن و ذخایر احتمالی بیش از ۵ میلیارد تن است.

 اگر مطالعات و اکتشافات ما عمیق‌تر و دقیق‌تر و براساس فناوری‌های روز دنیا انجام شود ایران حداقل دارای ۵ تا ۶ میلیارد تن ذخیره سنگ‌آهن خواهد شد.وی تصریح می‌کند: در سال‌های گذشته متاسفانه به دلیل تحریم و قطع روابط با سایر کشورها و طمع شرکت‌های خارجی که هر بار امتیاز بزرگی را به ازای خدمات کوچک از ما می‌خواستند، نتوانسته‌ایم با کشورهای خارجی همکاری کرده و فناوری‌های نوین را وارد کشور کنیم.

 اکبریان با اشاره به اینکه اکتشاف اصل اساسی در معادن ایران به شمار می‌آید، تاکید می‌کند: تجهیزاتی که سازمان زمین‌شناسی دارد متعلق به گذشته بوده و از فناوری‌های روز دنیا عقب مانده است البته این کاستی‌ها به دلیل کمبود بودجه و مسائل مالی و نبود نقدینگی است که باید در نخستین فرصت کاستی‌های حوزه اکتشاف برطرف شود چراکه برای فولادسازی آینده‌ای ترسیم شده که بدون حل مشکلات رسیدن به این اهداف امکانپذیر نیست.

وی خاطر نشان می‌کند: بحث اکتشاف و مطالعات از ۲ قسمت تشکیل می‌شود که شامل مطالعات اولیه و ثانویه است. مطالعات اولیه وظیفه بهره‌بردار یا بخش خصوصی نیست بلکه بر عهده دولت است که در قالب سازمان زمین‌شناسی با بودجه دولتی انجام شود و نتایج آن به شکلی شفاف در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد.اکبریان تصریح می‌کند: قرار نیست کسی که می‌خواهد در بخش معدن سرمایه‌ گذاری کند به عمد در شرایط بحرانی قرار گیرد تا هزینه و سرمایه‌ای که می‌تواند در بخش ماشین‌ آلات و دستگاه‌ها خرج کند صرف ریسک مطالعات کند. بنابراین مطالعات اولیه را باید حاکمیت انجام دهد و مطالعات ثانویه را بهره‌ بردار باید عهده‌ دار شود.

 
این عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان درباره خام‌ فروشی سنگ‌آهن می‌گوید: خام‌فروشی یک تیغ دو لبه است بسیاری خام‌ فروشی را نفی می‌کنند و ما هم قبول داریم که کار پسندیده‌ای نیست اما باید زمان هم مدنظر قرار گیرد وقتی که در معادن سرمایه‌ گذاری شده و به مرحله تولید سنگ‌ آهن دانه‌ بندی رسیده است اما داخل کشور ظرفیت استفاده از این ماده وجود ندارد، یا مجوزها را باطل کرده و کار تعطیل شود که در این صورت اشتغالزایی و سرمایه‌ها از بین می‌رود و این سوال نیز به وجود می‌آید که چرا از روز نخست به این افراد مجوز داده شد.

اکبریان ادامه می‌دهد: توجه به این نکته ضروری است که اگر در معدن کار تولیدی انجام می‌شود بر اساس قانون می‌تواند برای اجناس خود بازاریابی کند و چون در ایران مصرف سنگ‌ آهن کم است تولیدکننده برای صادرات محصولات خود به خارج از کشور منعی ندارد.وی تاکید می‌کند: اگر در داخل کشور محل جذب و استفاده از محصول وجود داشته باشد و در آن صورت فرد محصول خود را به سایر کشورها بفروشد می‌توان موضوع خام‌ فروشی را منفی و غیراخلاقی دانست. امروز چون تولید سنگ‌ آهن ۲ برابر مصرف است چنین مفهومی منحرف‌کننده به نظر می‌رسد.

وی می‌افزاید: نگرانی ما در بخش معدن به‌ ویژه سنگ‌ آهن این است که ظرفیت‌های ایجاد شده در این بخش اگر از بین برود و سرمایه‌ گذاران ناامید شوند دیگر رغبتی برای ادامه فعالیت در این حوزه نخواهند داشت در نتیجه سال‌های آینده برای تکمیل زنجیره فولاد و رسیدن به ۵۵ میلیون تن فولاد مشکل اساسی در تامین مواد خام به وجود می‌آید.وی با اشاره به اینکه خبرهای خوشی در راه است، بیان می‌کند: بخش خصوصی خوشبختانه در ۲ سال گذشته با سرمایه‌های اندک خود واحدهای فرآوری کنسانتره‌سازی و گندله‌ سازی را راه‌اندازی کرده که این مسئله می‌تواند نگرانی بحث خام‌فروشی را از بین ببرد.

اکبریان در ادامه تاکید می‌کند: سرمایه‌گذاران خرد و کوچک در بخش معدن به‌ ویژه سنگ‌آهن نیاز به حمایت‌های قانونی دارند به این معنی که برای ایجاد واحدهای فرآوری تا حدی بتوانند مواد معدنی خام بفروشند تا نیازهای ارزی خود را برای ایجاد واحد فرآوری فراهم کنند. وی اظهار می‌کند: دولت از چند سال پیش حقوق دولتی و جرایمی را برای معدنداران در نظر گرفت که اجرای این قوانین مصادف با شرایط بحران جهانی بود که این مسئله بر مشکلات قبلی اضافه شد و رکود عجیبی در کشور اتفاق افتاد.

البته این موضوع تنها در معادن سنگ‌آهن اتفاق نیفتاد بلکه معادن دیگر نیز با چنین مسائل درگیر شدند.وی تاکید کرد: البته در این‌باره با مجلس شورای اسلامی صحبت‌هایی انجام شده و یک‌سری کمک و حمایت‌هایی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام شد ولی باید حمایت‌های بیشتری برای این حوزه در نظر گرفته شود زیرا به نظر می‌رسد این اندازه حمایت کافی نیست و باید انگیزه فعالان این حوزه بیشتر شود.

- بهناز صفری -

استیل تریدر | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان