بازنگری ضوابط زیست‌محیطی فعالیت‌های معدنی
فعالیت‌های معدنی باید سازگار و مطابق با قوانین محیط‌زیست انجام شود. این موضوعی است که همواره مورد توجه دو بخش معدن و محیط زیست قرار دارد.
به گزارش استیل تریدر، در این میان پسماندهای حاصل از بهره‌برداری از معادن در صورتی که به درستی نگهداری نشوند آثار مخرب زیست محیطی به همراه خواهند داشت. به گفته مسئولان و کارشناسان فعال این ۲بخش، ساخت سدباطله با رعایت اصول مهندسی از ایجاد هرگونه آلودگی و ورود پسماندها به محیط جلوگیری می‌کند.
همچنین رعایت اصول درست معدنکاری و رعایت قوانین زیست‌محیطی از آلودگی‌ها خواهد کاست. حال با توجه به اهمیت ضوابط، شنیده‌ها حاکی از آن است که سازمان حفاظت از محیط‌زیست با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت در حال بازنگری ضوابط زیست محیطی فعالیت‌های معدنی برای ۳ بخش اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی هستند و بعد از تدوین آن، جزو شرایط واگذاری محدوده معدنی خواهد بود.
ساخت سدهای باطله با اصول درست مهندسی
مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت از محیط‌زیست ایران، درباره میزان آثار زیست‌محیطی پسماندهای معدنی اظهار کرد: پسماند و زهاب حاصل از فعالیت‌های معدنی است که در آنها مواد بسیار خطرناکی یافت می‌شود که برخی از آنها تمایل به اکسیده شدن در محیط را دارند و برخی دیگر اسید و مواد سمی همچون آرسنیک از خود آزاد می‌کنند.
محمدجواد سروش به راهکارهای موثر برای کم کردن میزان آلودگی‌های حاصل از پسماندهای معدنی اشاره کرد و گفت: یکی از بهترین راه‌ها برای اقتصادی کردن و به حداقل رساندن تاثیرات زیست‌محیطی این مواد، ایجاد سدهای باطله با این شرط است که سدهای باطله با داشتن شرایط خاص و رعایت اصول ایمنی و مهندسی ساخته شده و پایدار باشند.
به گفته وی برای ساخت سدها، مواردی همچون استحکام، تزریق و ایجاد هسته‌های نفوذ ناپذیر به کار گرفته می‌شود اما در ساخت سدهای باطله موارد مطرح شده معمولا به درستی رعایت نشده و به همین دلیل از مقاومت کمتری برخوردار هستند. یکی از موارد مهم در سدهای باطله این است که باید قبل از احداث آن جانمایی به درستی انجام شود. همچنین تاثیر عوامل زمین شناختی مانند گسل و خاصیت‌های دینامیکی خاک روی دیواره‌های سد باطله باید مورد توجه قرار گیرد.
سروش اظهار کرد: با وجود اینکه یکی از بهترین راه‌ها برای اقتصادی کردن پسماندهای معدنی ایجاد سد باطله است اما باز هم شاهد تاثیرات نامطلوب زیست محیطی پسماندهای معدنی هستیم. زیرا همواره امکان شکسته شدن سد و آسیب رساندن به محیط‌زیست وجود دارد و دلیل آن رعایت نشدن اصول مهندسی در ساخت آنهاست که منجر به آلودگی زمینی اطراف سد، آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق زهاب‌های تولید شده از فلزات سنگین می‌شود.
او به نکات مهندسی که در جهان برای ساخت سدهای باطله رعایت می‌شود، اشاره کرد و گفت: سیستم انحرافی برای کاهش میزان ورود آبها به سد باطله یکی از روش‌های رایج در جهان است تا مانع ورود آب‌های مازاد به سد شده و سپس به سیستم تسویه آب بازگردانده شوند. از دیگر اقدامات مهم، جلوگیری از پر شدن ظرفیت کامل سد باطله و تعبیه حوضچه برای جمع‌آوری زهاب است.
مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت از محیط زیست ایران در ادامه تاکید کرد: یکی دیگر از اقداماتی که برای کاهش میزان مخاطرات سدهای باطله انجام می‌شود ایجاد سیستم حفاظتی در پشت سدها است. به این ترتیب که دیوارهای نفوذ ناپذیر در پشت سدها ساخته شده یا اینکه در سدهای خاکی از لایه غیرقابل نفوذ از «پی‌وی‌سی» زده و سد را آب‌بندی می‌کنند. در حال حاضر سد باطله مس سرچشمه از این روش استفاده کرده و لایه غیرقابل نفوذ از پی‌وی‌سی به کار گرفته تا از تراوش آب‌های سدباطله جلوگیری کند که در نوع خود کار بسیار بزرگی است.
بازنگری ضوابط زیست محیطی
به گفته سروش، تمامی موارد یاد شده در ضوابط زیست محیطی و فعالیت‌های معدنی مصوب سال ۱۳۸۴ دیده شده و هم‌اکنون به دلیل ایجاد مشکلات زیست محیطی از پسماندهای معدنی ضوابط در حال بازنگری هستند. به این ترتیب که سازمان محیط‌زیست در حال تهیه و تنظیم راهنمای ملاحظات زیست محیطی در ۳ بخش اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی و تکمیل کردن ضوابط اولیه ارائه شده در ۱۰ سال پیش است.
وی درباره ضوابط زیست محیطی فعالیت‌های معدنی که در حال بازنگری است، بیان کرد: ضوابط مربوط به بخش اکتشافات معدنی کامل شده و ۲ بخش دیگر باقیمانده است. در این ضوابط تمامی نکاتی که معدنکاران ملزم به رعایت آن هستند مدنظر قرار گرفته شده است.
به گفته سروش نظارت محیط زیست و نیاز به استعلام برای فعالیت‌های معدنی تنها برای بهره‌برداری از محدوده‌های معدنی واقع در مناطق ۴گانه حفاظت شده است. همچنین برای مابقی محدوده‌های معدنی تنها در صورت دریافت گزارش مبنی بر ایجاد آلودگی زیست محیطی معدن از قانون‌های موجود همچون قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست، آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی آب و قانون مدیریت پسماند وارد عمل می‌شود. او بر این باور است که قبل از انجام هرگونه فعالیت معدنکاری باید شکل و اندازه نهایی معدن و میزان ذخیره قابل استخراج و باطله‌ها یا همان ظرفیت سنجی تعیین شود تا سد باطله متناسب با آن ساخته شده و از رها شدن باطله‌ها و پسماندها در محیط جلوگیری شود.
مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت از محیط‌زیست درباره نقش این سازمان در کاهش مخاطرات حاصل از تولید پسماندها گفت: نوع تدوین قوانین در سال ۸۴ به گونه‌ای بود که سازمان‌های مختلف درگیر مسائل زیست محیطی نمی‌شدند. اما هم اکنون سازمان حفاظت از محیط‌زیست با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت قوانین و آیین‌نامه‌های سال۸۴ را مورد بازنگری قرار داده تا وظایف معدنکاران در مراحل مختلف از اکتشاف تا فرآوری و تولید محصول نهایی ضوابط آن مشخص شود.
او ادامه داد: تعیین ضوابط و قوانین و ملاحظات زیست محیطی برای ۳ مرحله فعالیت معدنی جزئی از شرایط واگذاری و فعالیت معدنکاری خواهد شد و تمامی دستگاه‌ها وظیفه دارند در کنار یکدیگر با همکاری آنها ضوابط را رعایت کرده و سازمان محیط زیست به‌عنوان ناظر ایفای نقش می‌کند.
باطله‌های معدنی، ذخایر آینده هستند
عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر درباره باطله و ضایعات معدنی اظهار کرده بود: زمانی که میزان استخراج از یک ماده معدنی افزایش پیدا می‌کند میزان باطله‌های تولید شده به همان اندازه افزایش می‌یابد. در حال حاضر بیشترین مواد معدنی که در ایران استخراج می‌شود سنگ‌آهن و مس است. نکته مهم درباره باطله‌های معدنی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که مواد همراه با آنها است که می‌توانند برای محیط‌زیست مشکل ساز شوند. به گفته فیروز علی‌نیا باطله‌هایی که هنگام استحصال طلا تولید می‌شود به دلیل وجود برخی عناصر شیمیایی لازم است تا در سدهای خاصی نگهداری شوند و از ورود آنها به آب‌های زیرزمینی جلوگیری شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه باطله‌های معدنی می‌تواند در صنایع مختلف مورد استفاده قرار گیرد، افزود: باطله‌های حاصل از استخراج معادن سنگ‌آهن با عیار پایین را می‌توان در صنایع مختلفی همچون سیمان‌سازی مورد استفاده قرار داد اما برای این منظور نیاز است تا عملیات فرآوری روی آن انجام شود.
علی‌نیا یکی از اهداف نگهداری باطله‌های سنگ‌آهن را امکان استفاده از آنها در صنایع مختلف در آینده دانست. به‌عنوان مثال باطله‌های معدن مسی که در ۵۰ سال گذشته باقیمانده امروزه به عنوان ماده معدنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. زیرا با گذر زمان، میزان ذخیره‌های معدنی رو به اتمام می‌رود و باطله‌هایی که در گذشته به دلیل عیار پایین استفاده نمی‌شدند، به عنوان ماده معدنی دوباره به چرخه تولید بازگشته و با فرآوری زمینه برای استفاده دوباره از آنها فراهم می‌شود. البته باید توجه کرد که نگهداری از باطله‌های معدنی نیازمند رعایت ضوابط و مقررات زیست محیطی است تا لطمه‌ای به طبیعت و محیط زیست وارد نشود.
- نرگس قیصری-
استیل تریدر | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان