«نسوزها» به موادی اطلاق می‌شوند که در دمای بیش از هزار درجه سانتیگراد دارای مقاومت حرارتی ،مکانیکی ،شیمیایی و سایشی هستند. عناصر دارای خاصیت دیرگدازی عبارتند از آلومینیوم ،سیلیسیم ،منیزیم ،کلسیم ،کروم ،زیرکونیوم ،بریلیوم ،سزیم ،تانتانیوم ،لانتانیوم و توریم .مهمترین دیرگدازها در صنایع فولاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 تمامی صنایعی که با حرارت بالاتر از هزار درجه سانتیگراد سر و کار دارند، مانند صنایع ذوب‌آهن، فولاد، ذوب کانسنگ‌های فلزی، سیمان، آهک‌پزی، صنایع پتروشیمی، صنایع سرامیک و شیشه‌سازی، ذوب و ریخته‌گری‌ها به مواد دیرگداز احتیاج دارند. از این‌رو می‌توان گفت که دیرگدازها، ازجمله موادی هستند که استفاده صحیح از آنها امری گریزناپذیر است.

تمامی صنایعی که با حرارت بالاتر از هزار درجه سانتیگراد سر و کار دارند، مانند صنایع ذوب‌آهن، فولاد، ذوب کانسنگ‌های فلزی، سیمان، آهک‌پزی، صنایع پتروشیمی، صنایع سرامیک و شیشه‌سازی، ذوب و ریخته‌گری‌ها به مواد دیرگداز احتیاج دارند. از این‌رو می‌توان گفت که دیرگدازها، ازجمله موادی هستند که استفاده صحیح از آنها امری گریزناپذیر است.

استخراج ۱۵۰ هزار تن منیزیت از معادن خراسان‌جنوبی

معاون طرح‌های توسعه‌ای معدن و صنایع معدنی ایمیدرو درباره نسوزها و ویژگی‌های آن می‌گوید: نیاز کشور به مواد نسوز، سالانه ۷۰ تا ۸۰ هزار تن است که در حدود ۴۵ هزار تن آن در شرکت «تهیه و تولید مواد نسوز کشور» تولید می‌شود.
جمشید ملا رحمان بیان می‌کند: تاکنون هیچگونه صادرات فرآورده‌های نسوز منیزیت در ایران انجام نشده، این درحالی است که بیشترین واردات فرآورده‌های نسوز و انواع فرآورده‌های دارای ترکیب منیزیم کربنات از کشورچین، امارات متحده عربی، اسلواکی، ترکیه و سایر کشورها انجام می‌شود. مقدار این نوع واردات سالانه در حدود ۴۰ هزار تن است.ملا رحمان در زمینه مشخصات فیزیکی و شیمیایی نسوزها تصریح می‌کند: مواد دیرگداز در کوره‌های ذوب فلزات، سیمان، آهک، مخازن شیشه‌ای، دیگ‌های بخار، مجاری تصفیه‌ای، پاتیل‌ها، کوره‌های الکتریکی و... استفاده می‌شوند. بنابراین مواد دیرگداز در صیانت از بدنه کوره‌ها، مجاری تصفیه‌ای و مخازن شیشه‌ای از تاثیر شعله یا مواد مذاب و گداخته، کاهش میزان و مقدار انتقال حرارت به خارج و جذب حرارت و انتقال آن به مواد گداخته نقش دارند. ملا رحمان با بیان اینکه دیرگدازها را با نام مواد اولیه همراه آنها می‌شناسند، تصریح کرد: بر این اساس دیرگدازها شامل؛ دیرگدازهای سیلیسی، منیزیتی، دولومیتی، گرافیتی، کرومیتی، بوکسیتی، سیلیمانیتی، فورستریتی، خاک‌نسوز آتشخوار، کاربید سیلیس و دیرگدازهای آلومین می‌شوند.

حرف اول را منیزیت می‌زند

ملارحمان خاطر نشان می‌کند: کانی منیزیت نقش اصلی در صنایع دیرگداز و نسوز دارد. فرآورده‌های منیزیتی به طور عمده شامل دیرگدازهایی هستند که در بخش صنایع دیرگداز به فراوانی از آنها استفاده می‌شود.وی ادامه می‌دهد: بخش‌های دیگری از این فرآورده‌ها، در کشاورزی، داروسازی، شیمی، تولید شیشه و سیم کاربرد دارند. امروزه صنعت فولادسازی مدرن و در حال توسعه، نیاز به افزایش تولید دیرگدازهای منیزیتی با کیفیت بالا دارد. وی در زمینه ذخایر شناخته شده منیزیت در ایران می‌گوید: بیشترین ذخایر منیزیت ایران در دو استان خراسان‌جنوبی و سیستان و بلوچستان واقع شده است، البته در استان‌های آذربایجان غربی، زنجان و فارس نیز معادن منیزیت وجود دارد ولی ۸۰ درصد از ذخایر منیزیت ایران در استان خراسان‌جنوبی قرار دارد.
وی می‌افزاید: ۲۴ معدن منیزیت خراسان‌جنوبی، ۳۵درصد نیاز کشور را تامین می‌کند و سالانه ۱۵۰ هزار تن منیزیت از معادن این استان استخراج می‌شود.وی در زمینه تولید داخلی مواد نسوز درکشور می‌گوید: بیش از ۷۵ درصد تولید داخلی مواد نسوز درکشور متعلق به ۵ واحد تولیدی در استان‌های خراسان‌جنوبی، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، یزد و خراسان رضوی است. به غیر از این ۵ واحد اصلی افزون‌بر ۴۰ کارخانه و کارگاه متوسط وکوچک برای تولید محصولات دیرگداز در نقاط مختلف کشور به فعالیت مشغولند.

دیرگدازه‌های سیلیسی

وی در زمینه دیرگدازهای سیلیسی نیز بیان می‌کند: دیرگدازهای سیلیسی حاوی بیش از ۹۰ درصد سیلیس هستند. براساس طبقه‌بندی استاندارد، دیرگدازهای سیلیسی حاوی آلومین به میزان کمتر از ۱/۵ درصد، اکسید تیتانیم به مقدار کمتر از ۲درصد، اکسید آهن تا کمتر از ۲/۵ درصد و اکسید کلسیم به مقدار کمتر از ۰/۴ درصد هستند. مواد اولیه این دیرگدازها شامل رگه‌های کوارتز، کوارتزیت و ماسه سنگ سیلیسی می‌شود.ملارحمان درباره کاربرد دیرگدازهای سیلیسی می‌گوید: دیرگدازهای سیلیسی به دلیل تغییرات «پلی‌مورفی» که موجب ایجاد تغییراتی در حجم می‌شود، مصارف محدود دارد. مقاومت سایشی دیرگدازهای سیلیسی در سطح بالاست و به همین علت است که در محیط‌های اسیدی به‌کار می‌رود. پیش از این از آجرهای سیلیسی در بخش سقفی کوره‌های روباز و الکتریکی استفاده می‌شده است.
وی همچنین به دیرگدازهای منیزیتی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: منیزیت مهم‌ترین ماده اولیه برای ساخت دیرگدازهای منیزیتی است.
دیرگدازهای منیزیتی بیشتر منیزیت مرده و به مقدار کمتر کرومیت دارند و برای تولید این نوع دیرگداز، منیزیت را تا ۱۷۰۰ حرارت می‌دهند تا به «پریکلاز» پایدار تبدیل شود.وی تصریح می‌کند: دیرگدازهای منیزیتی در محیط‌های قلیایی استفاده می‌شوند. بیشترین مصرف آنها در صنعت فولادسازی، کوره‌های الکتریکی و کوره‌های روباز بوده و مصارف مهم دیگر آنها در کوره‌های سیمان و ذوب مس و نیکل است.
وی همچنین در زمینه دیرگدازهای دولومیتی بیان می‌کند: دیرگدازهای دولومیتی از سنگ دولومیت که به نسبت ارزان است، ساخته می‌شوند. مواد اصلی تشکیل‌دهنده این دیرگدازها، اکسیدهای منیزیم و کلسیم است.

استیل تریدر خبر و گزارش صنعت فولاد و مواد نسوز فوق را از روزنامه گسترش صمت بازتاب نموده است.