چند سالی است که کشورهای عرب حاشیه خلیج‌ فارس به دنبال تنوع‌ بخشی به درآمدهای خود هستند و به همین دلیل به فولاد سازی روی آورده‌اند. فولاد سازی برای آنها به معنای شروع عصر اقتصادی جدیدی است که می‌توانند به فراتر از نفت و گاز هم فکر کنند.

به گزارش استیل تریدر، با این حال، آنها از مواد اولیه تولید فولاد محروم هستند و تنها به یمن دسترسی به آب‌های آزاد اقدام به واردات مواد خام و فرآوری آنها می‌کنند. پیگیری این استراتژی دشوار نشان می‌دهد که آنها تا چه حد مصمم به تحقق رویاهای توسعه فولاد سازی خود هستند. اما آیا فعالیت این کشورهای عربی می‌تواند بازار فولاد ایران را خراب کند؟ آیا آنها رقبایی قدرتمند برای ایران محسوب می‌شوند؟

 
دبیر انجمن تولید کنندگان فولاد ایران می‌گوید: تلاش کشورهای حوزه خلیج‌ فارس برای فولاد سازی نمی‌تواند تهدیدی جدی برای ایران باشد. به گفته رسول خلیفه سلطانی: فولاد سازی یکی از صنایعی است که دسترسی به سوخت ارزان در آن، حرف نخست را می‌زند. به همین دلیل است که کشورهایی مانند عمان، قطر، بحرین و عربستان که مزیت گاز دارند، به سمت تولید فولاد حرکت کرده‌اند. با توجه به دسترسی آنها به حجم گسترده گاز و قیمت تمام شده اندک آن، واردات سنگ‌ آهن و کنسانتره و تبدیل آنها گندله برای‌شان صرفه اقتصادی دارد. بیشتر صنایع فولادسازی آنها هم تا همین مرحله تولید گندله توسعه یافته‌اند. با این حال، وضعیت ایران مساعدتر است.

مکان‌ یابی فولاد سازها حرفه‌ای شود

 
با آنکه کشورهای حاشیه خلیج‌ فارس از مزیت سوخت ارزان و دسترسی به آب‌های آزاد نهایت بهره را می‌برند، ایران مزیتی دیگری دارد که این کشورها از آن بی‌بهره هستند؛ این مزیت مهم، ذخایر سنگ‌آهن است. ایران به جز آنکه از مزیت سوخت و دسترسی به آب‌های آزاد برخوردار است، از ذخایر سنگ‌ آهن هم بهره می‌برد. با این حال، به عقیده خلیفه سلطانی، عملکرد فولادسازی ایران رضایت‌ بخش نیست و از این مزایا به نحو عالی استفاده نمی‌شود.

یکی از بزرگ ترین نقاط ضعف فولاد سازی در ایران «مکان‌ یابی» است. باید محل ساخت و تولید فولاد در مکان‌هایی انتخاب شود که هزینه‌ها را به کمترین میزان ممکن برساند.دبیر انجمن تولید کنندگان فولاد ایران افزود: کنسانتره آهن باید در معادن تولید شود. تولید گندله هم می‌تواند در کنار معادن یا بنادر آبی باشد. زمانی که دسترسی به آب‌های آزاد وجود دارد، تولید گندله در کنار ساحل، هزینه‌های حمل‌ونقل را برای صادرات کاهش می‌دهد و می‌توان در مقابل سایر کشورها به یک مزیت رقابتی دست پیدا کرد.

وی معتقد است که تولید فولاد نباید برای تامین مصارف داخلی باشد و نیاز است که برای صادرات تولید کنیم تا با تهدید مواجه نشویم.خلیفه سلطانی اینگونه نتیجه‌ گیری می‌کند که اگر از فرصت‌ها درست استفاده کنیم، فولادسازهای عرب توان رقابت با ما را نخواهند داشت. ما ۲ مزیت عمده در تولید فولاد داریم و آنها یک مزیت. با این حال، باید وضعیت فناوری مورد استفاده در فولادسازی هم بهبود یابد. فناوری‌ها علاوه بر آنکه پیشرفته هستند، باید ارزان و مقرون به صرفه هم باشند. با توجه به شرایط کنونی و سطح قیمت‌های بازار نمی‌توان خرج‌های اضافی را ادامه داد و گران خریدن‌های گذشته باید متوقف شود.

سرعت ظرفیت تولید زیاد است اما...

 
مدیر اجرایی اتحادیه انجمن‌های مهندسی و مواد هم معتقد است که کشورهای عربی حاشیه خلیج‌ فارس در رقابت با ایران، شانس زیادی ندارند. محمد حسن میربیک اظهار کرد: درحال‌ حاضر، بیشترین قدرت فولاد سازی منطقه در دست ۴ کشور ایران، قطر، امارات و عربستان است. تولید کنونی فولاد این ۴ کشور روی هم به ۲۶ میلیون تن می‌رسد که ایران به تنهایی تولید کننده ۱۵ میلیون تن از آن است (یعنی ۵۸ درصد). به همین دلیل است که نمی‌توان نقش کشورهای دیگر حوزه خلیج‌ فارس را در تولید فولاد، چندان با اهمیت دانست؛ ضمن آنکه آنها با مشکل تامین مواد اولیه هم مواجه هستند و تنها به دلیل داشتن سوخت ارزان نمی‌توانند در بلند مدت موفق بمانند.

به گفته میربیک، در هر صورت رشد کنونی ظرفیت تولید هر ۴ کشور بسیار سریع است و در آینده می‌توانند جایگاه خود را در بازار جهانی بهبود دهند. وی دلیل روی آوردن کشورهای عربی به تولید فولاد را نگاه استراتژیک آنها و اهمیت این محصول می‌داند.وی می‌گوید آنها به دنبال رشد اقتصادی سریع‌تر هستند و در این راه نیاز به فولاد برای توسعه پروژه‌های ساختمانی و زیرساختی دارند. به همین دلیل قصد دارند که از عرضه‌ کنندگان خارجی، خودکفا شوند.

ترازوی ایران سنگین‌ تر است؟

 
در هر صورت، تمام شرایط برای آنها فراهم نیست. مدیر اجرایی اتحادیه انجمن‌های مهندسی و مواد گفت: این کشورها از فناوری‌های روز تولید فولاد جهان استفاده می‌کنند. به عنوان مثال می‌توان به وضعیت دانش در قطر اشاره کرد. این کشور از فناوری‌های میدرکس ژاپن و مورگان ایالات‌ متحده برای تولید فولاد خود استفاده می‌کند و به همین دلیل است که توانسته اندکی کم‌ تجربه بودن خود را در مقایسه با ایران جبران کند. با این حال، کشورهای عربی از نظر برخی از عوامل موثر در موفقیت، شرایط دشوارتری نسبت به ایران دارند.

ایران در مقایسه با آنها از وسعت سرزمین، منابع اولیه و تقاضای داخلی برخوردار است و در این زمینه‌ها مزیت مطلق دارد.به گفته وی با این حال، متاسفانه کشور با رکود دست به گریبان بوده و میزان مصرف فولاد کاهش یافته است. در هر صورت با افزایش تقاضای داخلی، وضعیت تولید فولاد هم بهبود پیدا می‌کند. کشورهای عربی حاشیه خلیج‌ فارس هم مانند ایران بیشترین تولید را برای مصرف داخلی می‌خواهند. به همین دلیل است که میزان تقاضای داخلی برای تمام این کشورها اهمیت دارد.

از طرفی بیشترین مصرف فولاد این کشورها به ساختمان‌ سازی و فعالیت‌های عمرانی اختصاص پیدا می‌کند. میربیک در پایان اینگونه نتیجه‌ گیری کرد که ایران برای رقابت با کشورهای عربی نیاز به طرح و برنامه دارد. آنها علاوه بر چند مزیتی که از آنها برخوردار هستند، استفاده گسترده‌ای از «قراضه‌ فولاد»های اروپا و امریکا می‌برند که هزینه‌های تولیدشان را به شدت کاهش می‌دهد. با این حال، ایران فرصت پیشتازی را دارد. یکی از نخستین کارهایی که باید انجام شود، حرفه‌ای عمل کردن در آمایش سرزمین و مکان‌یابی است.

در این فرآیندها باید از سیاسی‌ بازی دوری کرد تا دسترسی به آب‌های آزاد و حمل‌ونقل ارزان‌ تر محصولات امکان‌ پذیر شود. از طرفی، ایران باید برخلاف کشورهای عربی به تولید فولاد برای تامین خوراک صنایع سنگین و خطوط ریلی بپردازد. استانداردسازی تولید فولاد و بهبود بهره‌ وری در فرآیندهای آن از دیگر مواردی است که نیاز به توجه بیشتر دارد.

- مهدی نیکوئی -

استیل تریدر | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان