42 رای مثبت از سوی دموکرات‌ها در کنگره آمریکا در حمایت از توافق هسته‌ای ایران و پنج قدرت جهانی، در مقابل 58 رای منفی اعضای جمهوری‌ خواه برای اجرای برجام، سرانجام افق‌های روشن‌تری پیش روی فعالان اقتصادی قرار داد.

به گزارش استیل تریدر، بر این اساس اگرچه توافق هسته‌ای ایران با کشورهای 1+5 نزدیک به دو ماه پیش از این در اتریش نهایی شده بود؛ اما پیروزی دموکرات‌ها در کنگره اجرای این توافق و رفع تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را یک گام دیگر به اجرای آن نزدیک‌ تر کرد تا انتظار فعالان اقتصادی داخلی و خارجی برای لغو تحریم‌ها به پایان خود نزدیک‌ تر شود. حال با چشم‌ انداز روشنی که برای آینده‌ای نه چندان دور ایجاد شده است، یکی از مهم‌ ترین چالش‌های سرمایه‌ گذاران خارجی برای ورود به ایران که اجرای صد درصد توافق و لغو تحریم‌ها بود از سر راه برداشته شده است.

اما در حالی‌ که طبق تجربه سال‌های گذشته به نظر می‌رسید سرمایه‌ گذاران خارجی ایران را صرفا به‌ عنوان بازاری بزرگ برای فروش محصولات خود ببینند، سیاست دولت برای دور جدید ورود سرمایه‌ گذاران خارجی به ایران، انتقال تکنولوژی تولید به کشور به جای واردات صرف است. سیاست یاد شده از سوی دولت در حالی وجود دارد و بارها در مجامع رسمی اعلام شده که به نظر می‌رسد طرف‌های خارجی نیز تا حدودی به آن واقف شده‌اند. به این ترتیب توجه خارجی‌ها به سیاست جدید کشورمان در صنعت فولاد نیز به‌ عنوان یکی از بخش‌های مهم اقتصادی جلب شده است تا آنجا که رسانه‌های خارجی در تحلیل‌های خود از شرایط به موضوع لزوم سرمایه‌ گذاری در ایران اشاره می‌کنند.

شرکت‌های خارجی در دوره پساتحریم به‌ جای برنامه‌ ریزی برای فروش فولاد به این کشور باید در زمینه انتقال تکنولوژی با شرکت‌های ایرانی همکاری کنند.در با اشاره به برنامه فولاد سازان ایران برای رساندن ظرفیت تولید خود به 55 میلیون تن در سال 2025 گفته شده است؛ «در حالی‌ که تولید کنندگان فولاد جهان امیدوارند با رفع تحریم‌ها وارد بازار چند میلیارد دلاری ایران شوند و تولیدات خود را روانه بازار این کشور کنند سرمایه‌ گذاران ایرانی در حال افزایش تولید محلی هستند و حتی انتظار می‌رود تولید مازاد برای صادرات داشته باشند.»

ا در کنار اشاره به احتمال محدود بودن فضا برای واردات فولاد به ایران، به فرصت‌های سرمایه‌ گذاری در زمینه انتقال تجربه‌های فنی و تجهیزات تاکید می‌شود. حال با تمام این تفاسیر و در حالی‌ که در دنیا به سرمایه‌ گذاری در صنعت فولاد ایران به‌ عنوان یک فرصت اقتصادی خوب نگاه می‌شود کارشناسان به چالش‌هایی اشاره می‌کنند که همچنان می‌توانند مسیر ورود سرمایه‌ گذاران به صنعت فولاد را با پستی و بلندی همراه کنند.

یکی از چالش‌های پیش روی صنعت فولاد که کارشناسان بر آن تاکید دارند بحث صادرات است. به این ترتیب اگرچه ممکن است این‌گونه به نظر برسد که با افزایش تولید فولاد ایران به 55 میلیون تن در سال 1404، واحدهای فولادساز به سرمایه‌‌ گذاری برای افزایش تولید نیاز خواهند داشت، اما از سویی نیاز اساسی که با این میزان تولید برای فولاد سازان ایجاد خواهد شد، بازارهای صادراتی هستند. در واقع این‌ طور به نظر می‌رسد که افزایش تولید فولاد ارتباط مستقیمی با بازارهای خارجی فولاد سازان خواهد داشت.

با این تفاسیر این سوال مطرح می‌شود که با فرض جذب سرمایه‌ گذاران خارجی و ورود تکنولوژی‌های جدید تولید به کشور به منظور افزایش ظرفیت تولید، آیا فضایی برای صادرات حجم عظیمی از فولاد تولید شده وجود خواهد داشت یا فولادسازان با معضل مازاد تولید مواجه خواهند شد؟ این سوال در شرایطی وجود دارد که دامپینگ فولاد سازان چینی قیمت‌ها را در بازارهای جهانی تا جایی کاهش داده که عرصه رقابت را برای هر فولاد ساز دیگری تنگ کرده است.

اما از دیگر چالش‌هایی که در گفت‌وگو با کارشناسان به آن اشاره می‌شود، بحث انتقال تکنولوژی به کشور است. اگرچه انتقال تکنولوژی یکی از شروط اصلی برای ورود سرمایه‌ گذاران خارجی به کشور است، اما آنطور که کارشناسان می‌گویند با توجه به وجود نداشتن برنامه‌ای جامع برای روزهای پس از ورود سرمایه‌ گذاران به کشور، احتمال بی‌نتیجه بودن رفت و آمدهای طرف‌های خارجی به کشور در بخش فولاد بالا خواهد بود. یک کارشناس در این زمینه عقیده دارد بعید نیست در نتیجه بی‌ برنامگی‌هایی که حالا وجود دارد، بحث انتقال تکنولوژی تولید در حد حرف باقی بماند.

صادرات فولاد، به کدام بازار؟

همان‌ طور که پیش از این اشاره شد اگرچه تولید 55 میلیون تنی در افق 1404 فرصتی خوب برای جذب سرمایه‌ گذاران خارجی و افزایش سطح تکنولوژی تولید به شمار می‌رود، اما مانعی جدی به نام بازارهای صادراتی پیش روی آن قرار می‌گیرد. چالش یاد شده در حالی وجود دارد که مهدی کرباسیان، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت صادرات فولاد در سال جاری را 4 میلیون تن ارزیابی کرده و پیش‌ بینی این رقم را برای سال 1404 به 10 میلیون تن برآورد کرده است. اگرچه ممکن است فولاد سازان به دلیل رکودی که در بازار داخلی وجود دارد و همچنین تکیه به بازارهای فعلی خارجی بتوانند صادرات 4 میلیون تنی را تا انتهای امسال محقق کنند، اما به نظر می‌رسد صادرات 10‌میلیون تنی فولاد در سال به بازارسازی‌های جدید نیاز داشته باشد.

کارشناسان در کنار اشاره به لزوم ایجاد بازارهای جدید برای رسیدن به صادرات 10 میلیون تنی به موضوع دیگری اشاره می‌کنند که بحث صادرات را با چالشی جدی‌تر همراه می‌کند. یک کارشناس صنعت فولاد با اشاره به اینکه نیاز صادراتی ایران در افق 1404 و با وجود تولید 55‌میلیون تنی در سال در بهترین حالت 20 میلیون تن خواهد بود، می‌گوید: مصرف سرانه فولاد در کشور در بهترین سال 270 کیلوگرم بود که این رقم در سال 93 به 200 کیلوگرم رسید، این رقم درحالی برای هر ایرانی وجود دارد که در کشورهای صنعتی مصرف سرانه فولاد 400 کیلوگرم به ازای هر نفر است.

محمدرضا دانشگر در ادامه با این فرض که در سال‌های آینده رونق اقتصادی به کشور بازگردد و مصرف سرانه فولاد ایران به سطح کشورهای صنعتی برسد، می‌گوید: در این حالت که می‌توان گفت خوشبینانه هم هست، اگر جمعیت کشور را نیز 90 میلیون نفر در نظر بگیریم، میزان مصرف داخلی ما به 36 میلیون تن در سال خواهد رسید بنابراین ما در بهترین حالت به صادراتی 20‌میلیون تنی نیاز خواهیم داشت. دانشگر در حالی بر اساس برنامه جامع تولید فولاد به ضرورت برنامه‌ ریزی برای صادرات 20 میلیون تن اشاره می‌کند که با توجه به حضور چین و ترکیه به‌ عنوان دو رقیب سرسخت، فضا را برای رقابت ایران محدود ارزیابی می‌کند.

در حال حاضر قیمت میلگرد صادراتی چین کمتر از 300 دلار است. چین در حالی با پیشنهاد قیمت 290 دلار برای میلگرد خود در حال تلاش برای شکستن قیمت‌ها در بازارهای جهانی است که با توجه به کاهش درآمدها در این کشور، به نظر می‌رسد این سیاست همچنان ادامه داشته باشد. قیمت ناچیز محصولات چینی در بازارهای جهانی در حالی است که با توجه به رشد قیمت قراضه و نیاز ترکیه به واردات قراضه برای تولید محصولات فولادی، هم‌اکنون ترکیه نیز قدرت رقابت خود در مقابل چین را از دست داده است. قیمت میلگرد صادراتی ترکیه هم‌ اکنون در محدوده 390 دلار است. نکته دیگری که در رابطه با صادرات محصولات فولادی ایران وجود دارد این است که صادرات فعلی فولادسازان بیشتر شامل شمش فولاد می‌شود.

دانشگر با اشاره به این موضوع و در توضیح بیشتر می‌گوید: شرکت‌هایی که در حال حاضر به صادرات مشغول هستند، به دلیل استفاده از سنگ آهن و انرژی ارزان به‌ عنوان ماده اولیه تولید توان رقابت با چین را دارند و این در حالی است که شرکت‌های خصوصی با توجه به هزینه‌های بالایی که برای تولید دارند عملا قادر به ورود به میدان رقابت نخواهند بود. به این ترتیب اگرچه پیش‌بینی کارشناسان و معاون وزیر برای میزان صادرات فولاد کشور تا سال 1404 فاصله‌ای 10 میلیون تنی دارد اما باید دید در سال‌های آینده چقدر به تولید فولاد بر پایه سنگ آهن اهمیت داده می‌شود زیرا تنها در این حالت است که فولاد سازان با تکیه بر ماده اولیه ارزان قادر به حضور در بازارهای جهانی خواهند بود. این موضوع در حالی وجود دارد که ضرورت تمرکز بر بازارهای جدید نیز از دیگر الزامات رسیدن به صادرات 10 میلیون تنی یا بیشتر خواهد بود.

جذب سرمایه‌های خارجی از شعار تا واقعیت

اما چالش صادرات در حالی پیش روی برنامه افزایش تولید و ورود سرمایه‌ گذاران به واسطه این برنامه‌ها قرار دارد که به عقیده کارشناسان بازارسازی برای محصولات فولادی نیازمند سیاست‌های بلند مدت دولت است. دانشگر در این زمینه می‌گوید: بازارسازی به سیاست‌های بلندمدت دولت و از سویی تکمیل زنجیره فولاد نیاز دارد.

به گفته کارشناسان، زنجیره تولید فولاد که از سنگ آهن تا مقاطع ساختمانی را شامل می‌شود در حال حاضر هماهنگ نیست و بسیاری از حلقه‌های تولید از لحاظ ظرفیتی با یکدیگر هماهنگ نیستند و تعادل کافی ندارند. به گفته کارشناسان، درست در همین‌جا است که حضور سرمایه‌ گذاران خارجی ضروری به نظر می‌رسد زیرا آنها با شناسایی ظرفیت‌های خالی صنعت فولاد می‌توانند به این بخش‌ها ورود کنند. اما در کنار تمایلی که ممکن است از سوی خارجی‌ها برای ورود به صنعت فولاد وجود داشته باشد و با فرض اینکه در آینده صادرات فولاد برای تولید کنندگان آن به یک چالش تبدیل نخواهد شد، مشکلات دیگری بر سر راه ورود سرمایه‌ گذاران خارجی وجود دارد.

آن طور که شنیده می‌شود در حال حاضر شرکت‌هایی مانند دانیلی ایتالیا، اتوتک فنلاند و اس ام اس دماگ آلمان برای ساخت و احداث پلنت‌های فولاد تمایل زیادی برای سرمایه‌گذاری در ایران دارند اما موضوعی که مدیر ارشد پروژه‌های گروه صنعتی ایران و اروپا به آن اشاره می‌کند وجود نداشتن برنامه‌ای مدون برای جذب سرمایه‌ گذار در کشور است.

هومان خواجه نصیری با اشاره به این موضوع که بخش‌های بالادستی صنعت فولاد جذابیت زیادی برای سرمایه‌ گذاران خارجی دارند، می‌گوید: دورنمای نزدیک این است که تحریم‌ها به‌طور کامل رفع خواهند شد و بین شرکت‌های خارجی برای ورود به ایران رقابت ایجاد خواهد شد اما به نظر می‌رسد آن قدر که برای ورود سرمایه‌ گذاران شعار داده می‌شود، برنامه‌ ریزی انجام نگرفته است.

مدیر نمایندگی رسمی اتوتک در ایران در ادامه می‌گوید: با توجه به نیاز کشور به گندله‌ سازی و با توجه به اینکه بالانس مواد اولیه در کشور وجود ندارد و از طرفی از برنامه جامع تولید فولاد نیز عقب هستیم، این‌ طور به نظر می‌رسد که باید اطلاع‌ رسانی شفاف‌تر و بیشتری نسبت به شرکت‌های ایرانی در اختیار سرمایه‌ گذاران قرار بگیرد به این ترتیب آنها برای سفر به ایران و بررسی جزئیات حاضر به ریسک خواهند شد.

خواجه‌ نصیری با تاکید بر شفاف‌ سازی اطلاعات برای جلب اطمینان سرمایه‌ گذاران خارجی می‌گوید: در حالت کلی با وجود تمام شعارهایی که برای سرمایه‌ گذاری در ایران داده می‌شود زمانی که از فضای بین‌ المللی به بازار ایران نگاه می‌شود کشش کافی وجود ندارد، از طرفی هیات‌هایی که اخیرا وارد ایران شده‌اند امکان گفت‌وگوی جزئی با مدیران مجموعه‌ها را پیدا نکردند و به صحبت‌های کلی با مسوولان دولتی بسنده شده است.

از نگاه این کارشناس فعال در نمایندگی اتوتک در ایران، انتقال تکنولوژی تولید فولاد به ایران نیز با چالش‌هایی همراه است. او در این زمینه می‌گوید: گندله‌ سازی در برزیل که با تکیه به سرمایه‌گذار خارجی انجام شد، از سالی 5/ 2 میلیون تن و داخلی‌ سازی 20 درصد، به 5/ 9 میلیون تن در سال و با توان ساخت داخل 90 درصد رسید اما این اتفاق رخ نمی‌داد مگر با برنامه‌ریزی بلند مدت و همکاری دولت.

از نظر این کارشناس در حال حاضر با وجود صحبت‌هایی که می‌شود برنامه‌ ریزی کافی برای رسیدن به تکنولوژی تولید در نتیجه ورود سرمایه‌ گذاران به کشور وجود ندارد. خواجه‌ نصیری با اشاره به طرح‌های فعلی می‌گوید: برای مثال در حال حاضر در منطقه سنگان شاهد حضور چندین سرمایه‌گذار خارجی از چینی‌ها گرفته تا روس‌ها و اروپایی‌ها هستیم که متاسفانه انتقال تکنولوژی از آنها به دلیل تعدد شرکت‌ها و تفاوت کیفیتی که دارند به راحتی ممکن نخواهد بود.

به این ترتیب به نظر می‌رسد با توجه به فضایی که به واسطه نزدیک شدن به موعد لغو تحریم‌ها برای ورود سرمایه‌ گذاران خارجی باز خواهد شد، ورود سرمایه‌ گذاران خارجی به صنعت فولاد با چالش‌‌های خاص خود همراه است که تنها با برنامه‌ ریزی بلند مدت به استفاده حداکثری از حضور آنها در صنعت فولاد منجر خواهد شد.

- سارا مالکی -

استیل تریدر | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان