زغال‌ سنگ یکی از محصولات معدنی است که در ایران مورد کم‌لطفی‌های بسیار قرار گرفته است.

 شاید مهم‌ ترین دلیل این موضوع فراوانی ذخایر نفت و گاز و کاربرد گسترده آن در صنایع مختلف باشد. زغال‌ سنگ هنوز هم برای صنایعی مانند فولاد سازی، اهمیت ویژه‌ای دارد و به عقیده برخی از کارشناسان استفاده از آن در تولید برق یکی از اقتصادی‌ ترین کاربردهایش است.

 
 با این حال، هنوز هم صنعت زغال‌ سنگ ایران با مشکلاتی مانند کمبود تولید، فرسودگی تجهیزات و مسائل ایمنی دست به گریبان است. توافق هسته‌ای و آمادگی کشورهایی مانند آلمان برای همکاری که تجربه بسیاری در زمینه تولید و مصرف زغال‌ سنگ دارند، این نوید را می‌دهند که زغال‌ سنگ بتواند جایگاه خود را در کشور پیدا کند.

زغال‌ سنگ در آلمان

 
آلمان کشوری است که با وجود صنایع معدنی قدرتمند، معادن زیادی ندارد. زغال‌ سنگ حرارتی را می‌توان تنها ماده معدنی تولیدی آلمان نامید. این کشور حدود ۵۰ درصد از برق خود را از طریق زغال‌ سنگ تامین می‌کند و این محصول هنوز هم نقش مهمی در تامین انرژی آنها دارد. با این حال، معادن زغال‌ سنگ باکیفیت این کشور در عمق بسیار زیادی از زمین قرار دارند که هزینه‌های استخراج آنها را به شدت افزایش داده است. هر چند میزان آلایندگی آنها در مقایسه با بسیاری از دیگر انواع زغال‌ سنگ بسیار کمتر است.

 
بنابر اطلاعات سازمان زمین‌ شناسی امریکا میزان تولید زغال‌ سنگ این کشور از سال ۲۰۰۸م به بعد کاهش‌یافته است. به بحران زغال‌ سنگ این کشور، مخالفت گروه‌های زیست‌ محیطی را هم باید اضافه کرد که منجر به تصویب قوانینی برای محدود کردن فعالیت معادن شد.

این وضعیت زغال‌ سنگ، به همراه محدودیت در منابع معدنی دیگر و نیاز به تامین مواد اولیه صنایع سنگین این کشور (مانند فولاد سازی)، باعث شده چشم فعالان معدنی آلمان به خارج از مرزهای خود دوخته شود تا شاید بتوانند با سرمایه‌ گذاری و همکاری با دیگر کشورها، به تامین نیازهای خود بپردازند. در هر صورت، آلمان نیاز به زغال‌ سنگ با کیفیت دارد که میزان آلایندگی آن مطابق با استانداردهای زیست‌ محیطی اروپا و پیمان‌های تصویب شده آنها باشد.

 
امید فلاح، مجری طرح توسعه زغال‌ سنگ طبس درباره وضعیت زغال‌سنگ حرارتی کشوراز مذاکراتی خبر داد که بین مقام‌های ایرانی و مسئولان شرکت «دی‌ام‌تی» در حال انجام است. به گفته او، قرار بود که شرکت «دی‌ام تی» در زمینه تامین سرمایه پروژه‌های معدنی با ایران همکاری کند. شرکت «دی‌ام‌تی» اعلام کرده که با بانک‌های آلمانی در زمینه فاینانس پروژه‌های معدنی مذاکراتی داشته است که در پی اعلام آمادگی آنها مهدی کرباسیان، رییس سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) قصد مذاکره با بانک‌های آلمانی را دارد. در صورتی که با بررسی طرح‌ها مشخص شود که شرایط سرمایه‌ گذاری در کشور مساعد است، صحبت‌ها به‌طور جدی‌تری دنبال خواهند شد. از طرفی با فراهم شدن امکان مذاکره با بانک‌های آلمانی، رییس هیات عامل ایمیدرو با ژرمن‌ها وارد گفت‌وگو خواهد شد.

جایگزینی تجهیزات آلمانی ارتقا یافته

 
فلاح ادامه داد: چنین همکاری‌هایی می‌تواند زمینه‌ ساز بهبود وضعیت ایمنی در معادن زغال‌ سنگ کشور و افزایش تولید این ماده معدنی شود. آلمانی‌ها هم در ساخت تجهیزات مکانیزه و هم در ساخت تجهیزات ایمنی، علاوه بر سابقه خوب، تولیدکننده محصولات باکیفیتی هم هستند. درحال‌حاضر، آن دسته از معادن زغال‌ سنگ ایران که به صورت مکانیزه فعالیت دارند (مانند معدن پروده ۱ طبس)، از تجهیزات شرکت لهستانی «کوپکس» استفاده می‌کنند. با این حال، حتی شرکت «کوپکس» هم که در اروپا به تولید تجهیزات مشغول است، از آن دسته کارخانه‌هایی است که در ابتدا زیرمجموعه کارخانه‌های آلمانی بوده‌اند. در ابتدا خطوط تولید آنها در آلمان بوده و پس از آن به کشورهای اروپای شرقی واگذار شده است. با انجام این واگذاری‌ها، شرکت‌های آلمانی فناوری‌های جدیدتر و بهتری را جایگزین کردند.

 
 به همین دلیل به نظر می‌رسد که اگر امکان همکاری ایران با آلمان فراهم شود و بتوان از تجهیزاتی که ساخت این کشور است، بهره‌ مند شد، می‌توان تولید معادن و همچنین وضعیت ایمنی آنها را تا حد زیادی بهبود بخشید. مجری طرح توسعه زغال‌ سنگ طبس، امکان صادرات زغال‌ سنگ را به آلمان، دست کم در آینده نزدیک، رد می‌کند. وی اینگونه تحلیل می‌کند که تولید کنونی زغال‌ سنگ ایران حتی جوابگوی نیاز داخلی نیست و باید به سرعت رشد کند.

درحال‌ حاضر، تولید فولاد کوره بلند ایران معادل ۳/۶ میلیون تن است که برای آن نیاز به ۲ میلیون تن کک و ۲/۸ میلیون تن زغال کنسانتره است. این وضعیت در حالی است که تولید کنونی زغال‌ سنگ ایران، فقط ۱/۵ میلیون تن است. این حفره تولیدی، در «برنامه جامع فولاد» شدیدتر خواهد بود. برای آنکه بتوان به اهداف این برنامه دست پیدا کرد، تولید فولاد کوره بلند کشور باید به ۶ میلیون تن برسد. برای تولید این میزان فولاد به ۳/۲ میلیون تن کک و ۴/۲میلیون تن زغال‌سنگ احتیاج خواهد بود که وضعیت موجود نشان‌دهنده نیاز به توسعه سریع است. حتی با تکمیل پروژه‌های در دست اجرا و تجهیز معادن کنونی هم امکان دستیابی به زغال‌سنگ مورد نیاز برای اهداف برنامه جامع وجود ندارد.

 
فلاح در پایان گفت: با این حال، کشور با مازاد ظرفیت کک مواجه است. متاسفانه در سال‌های اخیر کارخانه‌های کک‌ سازی زیادی ساخته شده‌اند که ظرفیت آنها به ۳/۷ میلیون تن می‌رسد (یعنی ۰/۵ میلیون تن بیش از میزان مورد نیاز در انتهای برنامه جامع فولاد). با این وجود، هنوز هم کارخانه‌های بیشتری در حال توسعه و ساخت هستند و این ضعف وجود دارد که زنجیره تامین فولاد به صورت متوازن رشد نداشته است. با این حال، می‌توان امیدوار بود که با همکاری‌های معدنی با آلمان بتوان این وضعیت را اصلاح کرده و عقب‌افتادگی حلقه‌های ابتدایی و انتهایی تولید فولاد کوره بلند از برنامه را هم جبران کرد.

- مهدی نیکوئی -

استیل تریدر | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان