نیاز به ایجاد بازاری متشکل و سازمان یافته برای تقابل آزاد عرضه و تقاضا و دستیابی به اثرات مثبت این مهم در اقتصاد تولید و مصرف، دولت و مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا بستر قانونی لازم جهت تاسیس و راه‌اندازی بورس‌های کالایی را در ایران فراهم سازند.

در این راستا با تصویب بند (ج) ماده (95)قانون برنامه سوم و بند (الف) قانون برنامه چهارم، شورای‌عالی بورس موظف به تشکیل و گسترش بورس‌های کالایی در ایران شد. در پی این امر، سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران در شهریورماه سال82 به‌عنوان اولین بورس کالای کشور فعالیت خود را آغاز کرد و پس از آن نیز سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در شهریورماه سال 83 شروع به فعالیت کرد و با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه سال 1384، سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران و سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی منحل شده و طی مراحل قانونی جهت تصفیه این سازمان‌ها آغاز شد. شرکت بورس کالای ایران به‌عنوان یک شرکت جدید و کاملا مستقل از سازمان‌های کارگزاران بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی، پس از پذیره‌نویسی در 4 گروه سهامداری و برگزاری مجمع عمومی از ابتدای مهرماه سال 1386 فعالیت خود را آغاز کرد.

بي‌شك از مهم‌ترين اهداف تاسيس بورس كالا ايجاد بازاري قانونمند، شفاف‌سازي معاملات و قيمت‌ها، حذف واسطه‌گري‌هاي غيرضروری و مبادله آزاد كالا بين عرضه‌كنندگان و تقاضا‌كنندگان است. حضور مستمر نهادهاي نظارتي، توليدكنندگان، مصرف‌‌كنندگان و تجار به همراه حضور كارشناسان و ناظران، بازاري شفاف و عاري از خلل در روند عرضه و تحويل كالا را نويد مي‌دهد. در واقع خريداران و فروشندگان در بورس كالا با خيالي آسوده ازخريد و فروش خود، از مزاياي مترتب بر قوانين و مقررات حاكم بر بورس برخوردار مي‌شوند. بررسي روند پيدايش و تكامل بورس‌هاي كالایی نیز در جهان حاكي از آن است كه ظهور و بسط فعاليت‌هاي اين گونه بازارها در عرصه اقتصاد كشورها از قرن 19 به بعد در پي پاسخگويي به برخي از نيازمندي‌هاي اقتصادي و در بسياري موارد رفع برخي تنگناها و موانع در بازار كالاها بوده است.

به‌عبارت ديگر، وجود برخي مشكلات در بازار كالا (چه در بخش عرضه، تقاضا و چه در بخش توزيع) و به تبع آن نوسانات قيمت كالاها و همچنين برخي از نارسايي‌ها و ناکارآمدي‌هاي بازارهاي سنتي از يك طرف و مزايا و منافع ايجاد و راه‌اندازي بورس‌هاي كالا و توانمندي آنها در رفع مشكلات مورد اشاره از طرف ديگر، مهم‌ترين انگيزه‌ها و عواملي هستند كه موجب پديدار شدن بورس‌هاي کالایی در صحنه اقتصاد كشورها شده‌اند. نارسايي‌هاي بازار سنتي در شکل‌هاي نوسانات کاذب و عدم شفافيت در کشف قيمت و فقدان تضمين‌هاي لازم براي معامله‌گران از مهم‌ترين دلايل راه‌اندازي بورس‌هاي کالايي در کشورهاي جهان بوده است.

حضور در بورس اختیاری باشد

در بازار ایران نیز بورس کالا از بدو شکل‌گیری با حذف سیستم سنتی و فروش به سبک حواله‌ای که در زمان خود خلل و نواقص زیادی داشت و باعث ایجاد رانت شده بود گامی بزرگ در راستای شفاف‌سازی معاملات فولاد بود و پیشگام حضور در بورس کالا نیز ذوب‌آهن اصفهان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان مقاطع ساختمانی بود که با حضور و عرضه تمامی محصولات این شرکت در بورس کالا در زمان خود حرکتی عظیم انجام شد. ازسویی سیستم فروش در بورس کالا باعث از بین رفتن تشریفات فروش‌های عمده به خصوص برای شرکت‌های معظم و پیمانکاران بزرگ شده که همین دو موضوع خود دستاوردی بزرگ به‌شمار می‌رود.

درواقع انتظاری که از بورس کالا داریم و می‌خواهیم همه تولید‌کنندگان در بورس حضور یابند انتظاری بیهوده است و در همه دنیا نیز روال به این شکل است و تولید‌کنندگان با اختیار خود وارد بورس می‌شوند و الزامی به عرضه محصولات ندارند و در واقع بورس محل کشف قیمت براساس سیستم عرضه و تقاضا است و معامله براساس رقابت شکل می‌گیرد و متقاضیان و عرضه‌کنندگان محصول در بورس کالا براساس آزادی عمل به رقابت می‌پردازند و طبق قوانین داخلی بورس پیش می‌روند.

با این حال بورس کالای ایران بهترین محل برای حضور شرکت‌های بزرگ است که بتوانند با ترک تشریفات قانونی با شفافیت محصولات خود را عرضه کرده و به فروش رسانند و متقاضیان محصولاتشان نیز شرایط کافی برای حضور در بورس را دارند، اما نمی‌توان انتظار داشت که بخش خصوصی با میزان تولید محدود و اندک که معمولا فروش خرد دارد بتواند در بورس حضور یافته و مشتری خرد خود را نیز متقاعد به حضور در بورس و پرداخت کارمزد کارگزاری کند. در چنین فضایی قطعا تولید‌کنندگان خرد و بزرگ در شرایط رقابتی برابری قرار ندارند کما اینکه به همین دلایل و بوروکراسی فضای بورس و شرایط و قوانین سختگیرانه و اخذ ضمانت‌نامه‌ها و کارمزد‌های شرکت‌های کارگزاری و بورس نیز از دیگر موانعی است که بخش خصوصی را از حضور در بورس کالا بازداشته و طی این سال‌ها تمایل چندانی برای عرضه محصولاتشان نداشتند؛ چراکه ضرورتی برای عرضه محصول خود در بورس ندیدند.

بخش خصوصی تا زمانی که درباره مفید و سودمند بودن محصول تولیدی خود اطمینان و قطعیت نداشته باشد این کار را انجام نخواهد داد بنابراین تا زمانی که این امر میسر نشود نمی‌توان به حضور تولید‌کنندگان خرد و کوچک در بورس کالا امیدوار بود و همان‌طور که متذکر شدم نباید چنین انتظاری نیز از بورس داشت که همه واحد‌های صنعتی را جذب کند؛ چراکه در تمام بورس‌های دنیا شرکت‌ها براساس نیاز خود جذب بورس می‌شوند و اجباری به حضور ندارند.

استیل تریدر | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان